Met The Bends stapte Radiohead uit de schaduw van Creep

Het in 1993 uitgebrachte debuut Pablo Honey levert Radiohead wereldwijde bekendheid op dankzij één nummer: Creep. De rest van de plaat wordt behoorlijk goed ontvangen, maar weet ook niemand écht omver te blazen. Bovendien levert het constante toeren, een gevolg van het succes van Creep, enorm veel stress op voor de leden van Radiohead, frontman Thom Yorke in het bijzonder.

Het lijkt de zanger even te veel te worden. “Fysiek ben ik compleet fucked en op mentaal gebied heb ik er genoeg van”, laat Yorke zich optekenen in NME, rond de tijd dat Radiohead een optreden op het Britse Reading Festival afzegt. Maar het onverwachte gebeurt: Yorke kanaliseert al zijn frustraties in de onvergetelijke nummers van The Bends, de opvolger die Pablo Honey op alle fronten voorbijstreeft.

Te snel naar boven

Die albumtitel is exemplarisch voor de situatie waarin Radiohead zich bevindt in 1994, wanneer de opnames van de plaat beginnen. “The bends” is Engels voor decompressieziekte, waarmee duikers te maken krijgen wanneer ze te snel richting het wateroppervlak gaan. Het is het gevoel dat Yorke en de rest van de band ervaart wanneer Radiohead dankzij Creep uit het niets naar het wereldwijde succes wordt gekatapulteerd.

Gevoed door de ervaring van het hectische toeren rond Pablo Honey is Radiohead gegroeid als band, en Yorke gegroeid als songwriter, wanneer hij begint aan The Bends. “De songs die Thom schreef waren zoveel beter”, legt gitarist Ed O’Brien uit. “We waren anderhalf jaar bezig, en toen: boem.”

Zo ontwikkelt Radiohead het gruizige, met grunge flirtende geluid van Pablo Honey, naar een sound die moeilijk in één hokje te plaatsen valt. The Bends bevat songs die tegen de hardrock aan schuren (Just), Jeff Buckley-achtige ballads (Fake Plastic Trees), en een op alle fronten rijper, meer experimenteel geluid, waar eigenlijk alleen het containerbegrip ‘alternatieve rock’ als stempel op te drukken valt.

Met een beetje hulp van Jeff Buckley

Maar de evolutie die te horen is op The Bends kwam niet eenvoudig tot stand; de eerste opnamesessies verlopen stroef. Platenlabel EMI geeft Radiohead negen weken om het album op te nemen, wat voor enorm veel stress bij de bandleden zorgt. “Het was een twee maanden durende total fucking meltdown”, zou Yorke die weken later omschrijven.

Het kwartje valt echter nadat de band een optreden van Jeff Buckley ziet in Londen. Vol inspiratie raast Yorke meteen na de show de studio in, waar het hem eindelijk lukt om een goede versie van Fake Plastic Trees op te nemen. Buckley inspireerde hem om zijn falsetstem meer te gebruiken, iets waar Yorke in latere jaren nog altijd enorm veel gebruik van maakt. De geslaagde opnamesessie van Fake Plastic Trees voelt als een shot energie voor de band die, met een korte tour als onderbreking, in een week de rest van de opnames voor The Bends afrondt.

Street Spirit (Fade Out)

Tekstueel gezien levert Yorke, om maar een understatement te gebruiken, niet al te vrolijk werk af op The Bends. We horen kritiek op de consumentenmaatschappij, gevoelens van vereenzaming, paniek en nog veel meer behoorlijk grimmige scenario’s.

Maar nergens wordt het zo grimmig als op de afsluitende track – volgens velen het hoogtepunt van de plaat – Street Spirit (Fade Out). “Onze meest droevige nummers bevatten altijd nog ergens een sprankje hoop”, vertelt Yorke in NME. “Street Spirit heeft geen oplossingen. Onze fans zijn dapperder dan ik, om zich zo over te geven aan dat nummer, of misschien weten ze niet waar ze naar luisteren. Ze realiseren niet dat Street Spirit gaat over het aanstaren van de duivel en weten dat, wat je ook doet, hij het laatst zal lachen.”

Street Spirit (Fade Out) wordt uiteindelijk als de vijfde single van The Bends uitgebracht, en weet eindelijk weer een hit voor Radiohead op te leveren: het nummer bereikt de hoogste notering in de hitlijst sinds de band Creep heeft uitgebracht. Zo is de band niet alleen creatief, maar ook commercieel uit de schaduw van die eerste hit gestapt.

De eerste stap vooruit

Zo levert Radiohead in 1995 met The Bends hun eerste belangrijke plaat af, die de band verandert van eendagsvlieg in een hoogvlieger in de alternatieve rock. Bovendien is het album belangrijk als startschot van de ontwikkeling van Radiohead.

Na de release van The Bends blijft de band zich telkens opnieuw uitvinden. In 1997 besluit Radiohead de gitaar niet meer als hoofdingrediënt te gebruiken en te experimenteren met elektronica. Het resultaat is het onverwoestbare OK Computer, dat uitgroeit tot – wellicht – de meest belangrijke plaat van de jaren 90.

Na dat album verdwijnt de gitaar zelfs even helemaal uit het geluid van de band op Kid A (2000). Sommige luisteraars hebben hun twijfels, maar ook op die plaat vinden we tot klassiekers uitgegroeide tracks als Everything In Its Right Place en Idioteque. Telkens ontwikkelt Radiohead zich tot iets nieuws, en daarvoor ligt die eerste belangrijke stap ten grondslag: The Bends.

Radiohead in de NPO Radio 2 Top 2000

In 2024 is Radiohead negen keer terug te vinden in de NPO Radio 2 Top 2000. Twee nummers zijn afkomstig van The Bends: Fake Plastic Trees op 970 en Street Spirit (Fade Out) op 202.