Smells Like Teen Spirit van Nirvana startte een muzikale aardverschuiving
Nirvana brengt in het najaar van 1991 met Smells Like Teen Spirit hun meest succesvolle single uit. Het drietal uit Seattle legt met het nummer een bom onder de status quo in de muziekwereld van de vroege jaren 90.
Wanneer Nirvana in de late jaren 80 debuutalbum Bleach opneemt, bestaat het mainstream rocklandschap uit artiesten als Guns N’ Roses en Bon Jovi. De rauwe grunge van de band rond Kurt Cobain is mijlenver verwijderd van het geluid van die stadiongiganten met hun grootse, meezingbare refreinen. Ook qua boodschap is het grimmige nihilisme van Nirvana ongeveer het tegenovergestelde van de muziek die de hitlijsten domineert.
Daar komt verandering in wanneer Smells Like Teen Spirit in 1991 als eerste single van Nirvana’s tweede album Nevermind verschijnt. MTV besluit om de clip, na enig aarzelen, flink in de rotatie te gooien, en Cobain, Grohl en Novoselic zijn van de ene op de andere dag wereldsterren.
Niet alleen dat: het succes van Smells Like Teen Spirit plaveit de weg naar een opkomst van de grunge. Plotseling scoren acts als Pearl Jam en Soundgarden wereldwijde hits, en komen collega-artiesten als Mudhoney en Screaming Trees, voorheen alleen in de Amerikaanse alternatieve scene actief, op de grote labels terecht.
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
“Plotseling kan het allemaal”, schrijft muziekjournalist Jon Pareles in 1992 in The New York Times. “Niemand kan voorspellen welke van de tientallen, misschien zelfs honderden gruizige, onverzorgde bands als volgende zal aanslaan bij de miljoenen bezoekers van winkelcentra.”
Pixies en deodorant
Op muzikaal vlak is de grote inspiratie voor Smells Like Teen Spirit de legendarische alternative rockband Pixies, dat in 1989 meesterwerk Doolittle uitbrengt. De hard-zacht-dynamiek van de groep rond frontman Black Francis is een groot voorbeeld voor Nirvana, verklaart Cobain. Die sound combineert de Amerikaan met een riff die hij baseert op een enorme classic rockhit: More Than A Feeling van Boston.
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
De inspiratie voor de titel van Smells Like Teen Spirit, die nooit genoemd wordt in het nummer, komt van een onwaarschijnlijke plek: een bus deodorant. Nadat Cobain en Dave Grohl een dronken avond doorbrengen met Bikini Kill-leden Tobi Vail (die op dat moment een relatie met de Nirvana-zanger heeft) en Kathleen Hannah, schrijft laatstgenoemde met een stift de boodschap “Kurt smells like Teen Spirit” op de muur van Cobains motelkamer.
Teen Spirit is de naam van een Amerikaans deodorantmerk, tot de verbazing van Hannah, die een bus had zien staan in een winkel. “Wie noemt een deodorant nou Teen Spirit?”, vertelt de zangeres later. “Hoe zou dat moeten ruiken? Als een kleedkamer? Wiet vermengd met zweet? De geur wanneer je in je haar overgeeft op een feestje?”
Cobain belt Hannah later op, met de vraag of hij de boodschap die ze op de muur schreef mag gebruiken voor een nummer. “Ik zei: ‘Dat is goed. Ik zou niet weten waarom je een nummer zo zou willen noemen, maar ga je gang’”, vervolgt ze. “Hij wist niet dat het een deodorantmerk was. Ik voelde me lullig dat ik dat niet vertelde, maar ik vond het ook wel grappig. Hij vond het gewoon interessant klinken.”
Icoon tegen beter weten in
Hoewel Smells Like Teen Spirit zich afzet tegen de mainstream popcultuur, katapulteert het nummer Nirvana de hitlijsten in. Dat komt mede door de populariteit van de clip, vertelt Grohl in 2011 aan Mojo. “Mensen hoorden het nummer op de radio en dachten: dit is goed. Maar toen zagen tieners de clip op MTV en dachten ze: dit is cool. Deze gasten zijn een beetje lelijk en ze slopen hun middelbare school. Ik denk dat dat een grote factor was in wat er met het nummer gebeurde.”
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Ondanks de status van Smells Like Teen Spirit blijft de drummer overigens bescheiden: “Denk ik dat het de beste single aller tijden is? Natuurlijk niet! Volgens mij is het niet eens de beste single van Nirvana. En vergeleken met Revolution van The Beatles of God Only Knows van The Beach Boys? Hou maar op. Smells Like Teen Spirit was een mooi moment, maar er is zoveel mooiers.”
Ook Cobain worstelt met de sterrenstatus die Smells Like Teen Spirit hem oplevert. Hij groeit uit tot een icoon van Generatie X (de generatie die geboren wordt tussen 1960 en 1980), maar zegt: “Ik heb geen antwoorden. Ik wil geen fucking uithangbord zijn.”
Live in Paradiso
De frontman raakt gefrustreerd door het succes van het nummer, en weigert het in de latere dagen van Nirvana zelfs regelmatig te spelen tijdens optredens. Toch zijn er fraaie live-opnames van Smells Like Teen Spirit, waaronder die van het legendarische optreden dat Nirvana eind 1991 in Paradiso geeft.
Bekijk hieronder de beelden van het concert, waarvan de registratie in 2021 zelfs verschijnt als bonus bij de jubileumuitgave van Nevermind:
Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.
Het begin en eind van grunge
Kurt Cobain zorgt in 1991 met Smells Like Teen Spirit voor het startschot van grunge in de mainstream popcultuur, en maakt daar 3 jaar later op tragische wijze een eind aan. Na de dood van de Nirvana-frontman maakt de rauwe grunge plaats voor Cool Britannia: de golf van Engelse artiesten die met hun Britpop een nieuwe fase inluiden. “I feel stupid and contagious” uit Smells Like Teen Spirit wordt verruild voor Oasis’ nieuwe aardverschuiving: “Tonight, I’m a rock ‘n’ roll star”.
En hoewel grunge nooit meer zo groot wordt als in die jaren tussen 1991 en 1994, werpt de rauwe eerlijkheid van Nirvana nog altijd een grote schaduw over de muziekwereld. De shirts van de groep zijn nog altijd een van de meest gedragen bandshirts op festivals, en verwerkt een nieuwe generatie artiesten, van popsterren als Billie Eilish tot rockers als Wolf Alice, hun gevoelens en frustraties met de openhartigheid van Cobain.
