Kamercollege: Wouter van der Goes en Lars Geerts leggen uit hoe de verkiezingen werken

Hoe worden zetels verdeeld? Als de ene partij 14.4 zetels heeft en de andere 14.7, krijgt die laatste partij dan 15 zetels?

"Nee, ze ronden niet af. Dan is het zo dat allebei de partijen 14 zetels krijgen. Dan gaan die .4 en die .7 op een grote hoop en dan gaan ze via een bepaald mechanisme kijken hoeveel restzetels dat vertegenwoordigd. En die restzetels worden dan vervolgens verdeeld onder de partijen. Dat gebeurt ook niet gelijkmatig. De grootste partij, de partij met het grootste gemiddelde per zetel, krijgt sowieso de eerste restzetel erbij. En vervolgens kijken wie er dan het hoogste gemiddelde per zetel heeft en zo verdelen ze de restzetels over de verschillende partijen."

Hoeveel stemmen heb je nodig voor 1 zetel?

"Dat ligt er een beetje aan hoeveel mensen er komen opdagen. Het totaal aantal stemmen gedeeld door het totaal aantal zetels, dat is de kiesdeler. Die kiesdeler dat is een bepaald getal, en die vertegenwoordigd 1 zetel. De afgelopen verkiezingen lag die om en nabij de 70.000."

Hoe worden de verkiezingen gecontroleerd?

"Dat mogen we allemaal controleren. De bedoeling is natuurlijk dat er een stemgeheim is, dat niemand kan zien wat je stemt. Dat wordt bijvoorbeeld gedaan door het stemformulier zo te maken dat als je hem dichtvouwt, dat er aan de buitenkant niet te zien is waar je op gestemd hebt. Vervolgens mag iedereen in Nederland bij het tellen zijn. Als jij de behoefte voelt om eens te kijken hoe dat gaat, dan mag je naar een stembureau toe, dan klop je op de deur en zeg je: "ik wil graag aanwezig zijn bij het tellen." Dat mag, ze kunnen je niet weigeren. Om er nou helemaal zeker van te zijn sturen ze de stemmen na het tellen naar de Kiesraad toe, en daar blijven ze nog heel lang bewaard. Daar kun je 1 voor 1 de stembiljetten nog natellen."

Wat gebeurt er met blanco stemmen?

"De blanco stemmen worden gewoon geteld, want die hebben invloed op de kiesdeler. Dat gaat om het totaal aantal stemmen dat er is uitgebracht. En dat er dan toevallig niet op een partij is gestemd, dat maakt niet uit, want er is wel degelijk een stem uitgebracht: een blanco stem."

Gaat een blanco stem naar de grootste partij?

"Zeker wel. Want het aantal blanco stemmen bepaalt ook weer de grootte van de kiesdeler, dus ook weer het gemiddelde aantal stemmen per zetel. Als er heel veel blanco wordt gestemd kan dat wel eens gunstig zijn voor grote partijen, omdat het zetelgemiddelde dan hoger wordt. En een hoger zetelgemiddelde vind je meestal bij grotere partijen, en die krijgen dus ook meer restzetels dan."

Wie bepaalt wie de minister-president wordt?

"Dat doen de formerende partijen. Dus de partijen die de nieuwe coalitie gaan vormen gaan bepalen wie de nieuwe minister-president wordt. Meestal is het zo dat de grootste partij de minister-president levert. Dat wordt dan de zogeheten formateur, en de formateur stelt het kabinet samen en wordt meestal ook premier.

Beïnvloeden de peilingen indirect de resultaten?

"Jazeker, dat hebben we een aantal keren al gezien in de verkiezingen. Bijvoorbeeld 2012, dat is een hele bekende, toen Rutte van de VVD het opnam tegen Samsom van de PvdA. Voordat de campagne begon was Emile Roemer met de SP de grootste partij op links, en stond tegenover de VVD. Die deed het toen niet heel erg goed in de debatten, en vervolgens deed Diederik Samsom van de PvdA dat wel. En toen zag je dat steeds meer mensen voor Diederik Samsom gingen kiezen. Er ontstond een tweestrijd, die ook iedere keer werd bevestigd door de peilingen, de VVD en de PvdA waren de grootste. En toen zogen die twee alle stemmen van beide flanken naar elkaar toe, en maakten elkaar zo groot. Dus op die manier hebben de peilingen wel degelijk invloed."

Is er een maximum aan hoe lang je minister-president kan zijn?

"Nee, er is geen maximum aan hoe lang je minister-president mag zijn. Het maximum ligt gewoon aan de kiezer. Die heeft op een gegeven moment of genoeg van je, of bepaalt dat je weer door mag. En tot nu toe heeft de kiezer blijkbaar nog niet genoeg van Mark Rutte. Hij streeft ernaar om de langst zittende premier van Nederland te worden. Als hij nu wordt verkozen en nog even blijft zitten, dan lukt hem dat ook. Het vorige record was in handen van Ruud Lubbers in de jaren '80. Die heeft ook heel lang gezeten. Er zijn wel partijen die pleiten voor termijnen, D66 onder meer. Die zeggen: 'het liefst 2 termijnen.' Het probleem is, in Nederland hebben we geen vaste verkiezingsjaren. Als een kabinet valt, dan kunnen er zomaar tussentijdse verkiezingen komen. Rutte heeft wel eens gezegd dat hij het tot aan zijn pensioen wil doen. Nou als hij genoeg stemmen krijgt, morgen en in de verkiezingen daarna, dan kan dat."

Luister hieronder het fragment terug: ​

Wout2Day

Je hoort Wout2Day iedere maandag tot en met donderdag tussen 18.00 en 20.00 uur op NPO Radio 2.

Foto omslag: KRONCRV