Whiskey in The Jar kwam langzaam op smaak

Het nummer Whiskey In The Jar is in Nederland de eerste en, opvallend genoeg, enige hit voor de Ierse hardrockband Thin Lizzy. Die andere klassieker van de band rondom de excentrieke frontman Phil Lynott, The Boys Are Back In Town, bereikt nooit de hitparades, maar staat wel sinds 2015 in de Top 2000. Doorbraakhit Whiskey In The Jar staat al sinds de eerste editie van de Top 2000 uit december 1999 in de lijst, met nummer 258 als piekpositie (in het jaar 2000). De versie van Thin Lizzy is ook bekend bij de mannen van Metallica, die het liedje opnemen voor het coveralbum Garage Inc. uit 1998. Whiskey In The Jar wordt in februari 1999 uitgebracht als single en is een bescheiden hit.

Struikrover

Hoewel de Amerikaanse metalheads hun versie bijna klakkeloos hebben overgenomen van Thin Lizzy, moeten ook zij op de hoogte zijn geweest van de veel oudere oorsprong van het liedje. Niet in de laatste plaats vanwege de onderwerpkeuze van een struikrover die in de Ierse heuvels edellieden (waarschijnlijk voornamelijk van Engelse afkomst) berooft en later een dubbele moord pleegt wanneer hij ontdekt dat zijn liefje vreemdgaat. Alleen de fles, klaarblijkelijk gevuld met whisky, biedt hem enige troost. Uiteindelijk eindigt hij in de gevangenis. Losgekoppeld van die onmiskenbaar vrolijke melodie is de tekst van Whiskey In The Jar behoorlijk tragisch.

17e eeuws gedicht

Gezien Whiskey In The Jar is gebaseerd op een veel ouder liedje is het sowieso mogelijk dat de tekst en melodie los van elkaar bestonden en op enig moment zijn samengevoegd. Soms worden nieuwe teksten geschreven op bestaande melodieën (zoals het geval is bij O Dennenboom) en soms worden gedichten later van muziek voorzien (waarvan Stille Nacht een goed voorbeeld is). Het is waarschijnlijk dat in het geval van Whiskey In The Jar de tekst eerder is ontstaan dan de muziek, gezien de songtekst opvallende gelijkenissen vertoont met een gedicht over de zeventiende-eeuwse Ierse struikrover Patrick Fleming.

Geromantiseerd

Fleming is in zijn tijd een beruchte overvaller in het zuidelijke deel van Ierland. Hij berooft zowel edellieden als geestelijken en soms ook gewone burgers. Daarbij schuwt hij geen geweld en hij pleegt diverse moorden. Met zijn roversbende houdt hij zich enige tijd schuil in de Ierse heuvelen en weet tijdens zijn gevangenschap te ontsnappen uit de gevangenis van Cork. Tot zover zijn er veel overeenkomsten met de songtekst van Whiskey In The Jar, al wordt Fleming in 1650 geëxecuteerd. Niet lang daarna wordt een geromantiseerd levensverhaal gepubliceerd in de vorm van het gedicht Patrick Flemmen He Was A Valiant Soldier.

Opera

Maar hoe komen we van het gedicht naar Whiskey In The Jar? Dat is niet zeker, maar er zijn aanwijzingen dat het mogelijk al in de achttiende eeuw bekend moet zijn geweest op de Britse eilanden. Muziekgeschiedkundige Alan Lomax, bekend om zijn veldopnames van volksliedjes en religieuze liederen, wijst erop dat componist John Gay al in 1728 zou refereren naar Whiskey In The Jar in zijn werk The Beggar's Opera, al kan niet met zekerheid vastgesteld worden of het om hetzelfde nummer gaat. Liedjes over drank en schooiers waren namelijk zeer populair in die tijd.

Straatventers

De eerste publicatie waarin grote delen van de hedendaagse tekst zichtbaar zijn, wordt rond 1850 gedrukt op goedkope stukken papier en in Ierland verkocht door straatventers. Zij verkopen ook zogenaamde penny dreadfuls; korte verhalen, voornamelijk in de horror- en detectivegenres. De titel van het nummer is dan nog The Sporting Hero, Or Whiskey In The Bar. Het wordt pas in de jaren tussen de Eerste en Tweede Wereld Oorlog onder zijn nu bekende titel gepubliceerd. Voor het eerst in de jaren '20, in een liedbundel van Sam Henry, en in 1939 in het boek Irish Street Ballads van muzikant Colm Ó Lochlainn, die de tekst kent van zijn moeder. Zij zou het in 1870 hebben geleerd van een man uit Cork.

Amerikaanse burgeroorlog

Al ver voordat deze publicaties in Europa verschijnen, is het deuntje bekend aan de overkant van de grote plas. Ierse immigranten nemen het mee naar de Verenigde Staten, waar het een eigen leven gaat leiden. De melodie wordt in de Amerikaanse Burgeroorlog gebruikt zijn om veldslagen te bezingen (datzelfde gebeurt ook met andere bestaande melodietjes, waaronder het eerder genoemde 'O Dennenboom). Ook worden plaatsnamen soms veranderd zodat plekken in de VS bezongen worden in Whiskey In The Jar, in plaats van Cork en Kerry. Ongeacht de populariteit van het lied onder de Ierse bevolking aan weerszijden van de Atlantische Oceaan, verschijnt Whiskey In The Jar pas na de Tweede Wereldoorlog op een geluidsdrager, met dank aan Alan Lomax.

Bandrecorder

Lomax maakt eerder al de eerst bekende opname van House Of The Rising Sun, in de jaren '60 wereldberoemd geworden in de versie van The Animals. Hij komt voor een aangename verrassing te staan als hij op een dag in 1941 aanbelt bij mevrouw Lena Bourne Fish uit Massachusetts. De inmiddels 67-jarige dame heeft thuis een doos vol met folkliedjes, die al twee eeuwen in haar familie zijn. Wanneer Alan Lomax zijn bandrecorder aanzet, zingt Lena Bourne Fish voor hem haar versie van Whiskey In The Jar, nu onder de titel Gilgarrah Mountain. De bezongen berg is fictief, maar verder is het liedje identiek aan hoe we het nu kennen.

Na de Tweede Wereldoorlog

Vanwege de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog verdwijnt de eerste opname van Whiskey In The Jar in het archief van Lomax en wordt het uiteindelijk pas in het jaar 2000 op cd uitgebracht. De eerste opname die op plaat verschijnt is die van de Ierse muzikant Séamus Ennis uit 1951. Alan Lomax zit wederom aan tafel met zijn bandrecorder. Ennis is een vriend van Colm Ó Lochlainn en helpt hem met zijn boekpublicatie over Ierse traditionals uit 1939. Via zanger Ewan MacColl (de vader van Kirsty MacColl) krijgt het nummer langzaamaan grotere bekendheid. Dankzij de populaire opnames van The Dubliners uit de jaren '60 speelt nog steeds iedere Ierse folkband het wijsje en belandt het op het repertoire van Thin Lizzy en Metallica.

Je hoort Whiskey In The Jar van Metallica op 30 december tussen 12.00 en 13.00 uur tijdens de Top 2000.

Je hoort Whiskey In The Jar van Thin Lizzy op 27 december tussen 14.00 en 15.00 uur tijdens de Top 2000.

Volg de NPO Radio 2 Top 2000

Jouw Top 2000 Thuiscafé is van 25 t/m 31 december dag en nacht geopend! Je volgt de lijst der lijsten via radio, tv en online. Bekijk de lijst van dit jaar.

Foto omslag: ANP